Investeringen pensioenfondsen kunnen renderende motor van brede welvaart worden
Interview met hoogleraren Stefan Thewissen en Willem Schramade van SPO Nyenrode
Met zo’n 1.600 miljard aan kapitaal worden pensioenfondsen zich steeds bewuster van hun dubbele rol: goed rendement tegen aanvaardbaar risico, mét een relevante maatschappelijke impact. Toch blijft dat laatste vaak nog achter bij de ambities. In dat spanningsveld bieden SPO Nyenrode-hoogleraren Stefan Thewissen (Brede Welvaart en Pensioenen) en Willem Schramade (Finance) richting en houvast. Met onderzoek, onderwijs en praktijkervaring ondersteunen zij de sector bij de ontwikkeling naar verantwoord beleggen voor een brede welvaart.
De leerstoelen van Thewissen en Schramade zijn complementair en richten zich niet alleen op abstracte theorie, maar vooral op toepasbare kennis die bestuurders helpt betere keuzes te maken. Thewissen benadrukt hierbij de publieke rol van pensioenfondsen, Schramade vertaalt die rol naar investeringsbeleid en ontwikkelt besluitmodellen, waarin financiële en maatschappelijke waarde gelijk opgaan.
‘Als wij geen weerstand oproepen, dan doen we niets nieuws’
Volgens Schramade voelt de omslag die pensioenfondsen moeten maken per definitie ongemakkelijk. “Als wij hierbij geen weerstand oproepen, dan doen we niets nieuws.” Die verandering begint volgens hem met het ontwikkelen van een bredere blik op risico en rendement; een stap die vaak wringt met vertrouwde aannames.
Rendement en maatschappelijke waarde, hand in hand
“Veel besluitvorming volgt nog een manier van denken die voorbijgaat aan twee dingen: de risico’s van een veranderende wereld op de beleggingsportefeuille, en de onvermijdelijke impact van beleggingskeuzes op maatschappij en planeet”, stelt Thewissen. “Maar een bredere blik confronteert fondsen met lastige keuzes: wat doe je als een huidige investering op korte termijn goed rendeert, maar op lange termijn maatschappelijke schade veroorzaakt – en daarmee financiële risico’s met zich meebrengt? In zulke gevallen is afwachten vaak verleidelijker dan koers kiezen. Toch begint investeren met vragen als: wat is de wereld van morgen? En hoe wil je hieraan bijdragen met je beleggingen? Binnen ons programma maken we vertaalslagen naar praktische handelingsperspectieven voor fondsen.”
Schramade wijst op het enorme investeringskapitaal van pensioenfondsen. “Ze bepalen in belangrijke mate waar geld in de samenleving naartoe stroomt; en dus ook waar het niet terechtkomt. Een investering in private equity bedrijven, die fors inzetten op woningspeculatie en daarmee huizen onbetaalbaar maken, ondermijnt onze brede welvaart. Terwijl er ook voorbeelden zijn van goed renderende investeringen in Nederlandse woningbouwfondsen in betaalbare woningen, waarmee rendement en maatschappelijke waarde hand in hand gaan.”
Actief aandeelhouderschap
Vrijblijvendheid bij sturen op brede welvaart is volgens Schramade en Thewissen een gepasseerd station voor pensioenfondsen. “Deze partijen zijn langetermijnbeleggers. Zij hebben er belang bij dat zowel de economie als de samenleving gezond blijven. In een onleefbare wereld valt geen goed pensioen uit te keren”, stelt Thewissen. Maar volgens hem gaat het verder dan dat. “Bedrijven die schade aan de brede welvaart veroorzaken, lopen grotere risico’s, en daarmee de fondsinvesteringen dus ook. Terwijl bedrijven die verantwoorde oplossingen bieden, juist nieuwe aantrekkelijke kansen creëren.”
Deze wetenschap dwingt fondsen na te denken over hoe hun investeringen verschil kunnen maken. De eerste stap is volgens Thewissen actief aandeelhouderschap en impact-investeren. “In gesprek gaan met bedrijven om verduurzaming te versnellen en investeringen te verschuiven naar activiteiten die wel bijdragen aan de transitie. Zo kunnen ook sectoren als transport, chemie en voedselproductie groener worden. Daarbij kunnen pensioenfondsen ervoor kiezen zich terug te trekken uit bedrijven zonder geloofwaardige transitiestrategie, bijvoorbeeld in sectoren die grote maatschappelijke schade veroorzaken, zoals de tabaksindustrie.”
‘Zorg dat kapitaal en kapitaalzoekenden elkaar beter vinden’
Ook op andere vlakken valt er volgens Schramade nog veel te winnen. Hoewel beide kanten van het kapitaalspectrum graag willen samenwerken, weten fondsen en ondernemingen met kapitaalbehoefte elkaar vaak slecht te vinden. “De juiste aanspreekpunten ontbreken: bedrijven weten niet bij wie ze binnen fondsen moeten aankloppen, en fondsen hebben zulke contactpunten lang niet altijd duidelijk ingericht. Meer transparantie, vaste contactpersonen en zelfs ‘speeddates’ kunnen daarbij helpen.”
Een tweede knelpunt zit in het verschil in schaal. “Vooral startups ondervinden dit probleem”, zegt Schramade. “Deze jonge bedrijven zijn onmisbaar voor de transities waar fondsen aan willen bijdragen, omdat zij vaak innovaties leveren in bijvoorbeeld energie en circulaire productie. Hun kapitaalbehoefte is in een vroege fase echter beperkt tot enkele miljoenen. Omdat pensioenfondsen vaak pas instappen bij investeringen van tientallen miljoenen, vallen startups buiten beeld en wijken ze uit naar het buitenland – samen met rendement én maatschappelijke impact.”
Met hun werk willen Thewissen en Schramade dit soort mismatches zichtbaar maken en bijdragen aan oplossingen hiervoor. Ze benadrukken het belang van mentale lenigheid: elkaars logica leren begrijpen en bruggen slaan. Met hun netwerk, onderzoek, conferenties en onderwijs brengen ze partijen letterlijk samen en bieden ze handvatten voor samenwerking waar de praktijk nu vastloopt.
Succesverhalen
Gelukkig zijn er steeds meer voorbeelden van pensioenfondsen die wél de stap zetten naar investeren in brede welvaart. Zo kondigde ABP aan 30 miljard euro in impactprojecten te steken, waarvan 10 miljard in Nederland. Ook investeren de grote fondsen gezamenlijk miljarden in het energienetwerk en honderden miljoenen in betaalbare huur- en zorgwoningen. Schramade: “Zulke keuzes laten zien dat financiële resultaten en maatschappelijke waarde elkaar in de praktijk echt kunnen versterken.” Ook in het buitenland zien we voorbeelden: Zwitserse fondsen verduurzamen de lokale woningvoorraad, en PME richt zich bewust op deeptech-innovaties, die aansluiten bij hun achterban. “Het toont aan dat sturen op rendement, risico én impact steeds meer werkelijkheid wordt.”
Nieuwe pensioenstelsel biedt kansen
De beweging naar sturen op brede welvaart sluit ook aan bij het nieuwe pensioenstelsel. Daarin wordt niet alleen meer beleggingstransparantie verplicht, maar groeit ook de rol van deelnemers. Fondsen merken dat deelnemers vaker willen meepraten over waar hun geld naartoe gaat, en verwachten dat beleggingen bijdragen aan een duurzame toekomst. “Mensen willen niet alleen een goed pensioen, maar ook een leefbare wereld om ervan te genieten”, zegt Thewissen. “Pensioenfonds Detailhandel organiseerde bijvoorbeeld een deelnemersberaad over duurzaam beleggen, en grote fondsen als ABP en PFZW peilen regelmatig de voorkeuren van hun achterban. Legitimiteit komt niet uit spreadsheets, maar uit keuzes die passen bij wat mensen belangrijk vinden.”
Nieuwe denkkaders en effectievere samenwerking versnellen route naar brede welvaart
De maatschappelijke uitdagingen van vandaag vragen om lef, nieuwe denkkaders en samenwerking buiten de gebaande paden. Met hun leerstoelen bouwen Thewissen en Schramade aan precies dat fundament – zodat pensioenfondsen niet alleen beleggen voor rendement, maar voor een toekomst waarin dat rendement ook maatschappelijke waarde heeft.
Uw stem geeft richting aan onze onderzoeksagenda
Bekijk hier de onderzoeksvragen van Stefan Thewissen en Willem Schramade. Wil je een bijdrage leveren aan de onderzoeksagenda’s? Jouw inzichten helpen de onderzoeksagenda van Stefan en Willem verder vorm te geven! We zien jouw input graag tegemoet. Geef hier jouw input.
B+ opleidingen SPO Nyenrode
Wil je als pensioenfonds niet achterblijven? In de programma’s van SPO Nyenrode vind je concrete inzichten en aanknopingspunten om vandaag nog stappen te zetten, die passen bij jouw rol in de wereld van morgen. Schrijf je in voor een van de programma’s en geef effectief richting aan jouw transitie. Bekijk ze hier.